Ο Δομινικανός ιερομόναχος και καθηγητής Θεολογίας π. Rosario Scognamiglio, στο μικρό αλλά συναρπαστικό βιβλίο του «ο Θεός και ο ανθρώπινος πόνος» (εκδόσεις Γραφείου Καλού Τύπου), παρουσιάζει το θέμα του πόνου, των βασάνων και των δοκιμασιών των ανθρώπων, όπως το είδαν και το βίωσαν, ο μη χριστιανός φιλόσοφος Λούκιος Σενέκα και οι απόστολοι Παύλος και Πέτρος.
Ολόκληρη η παρουσίαση του ως άνω βιβλίου είναι βαθυστόχαστη, παραστατική και ευκολονόητη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι σελίδες 89-102 που αναπτύσσουν το παραπάνω θέμα. Γι΄αυτό και έκρινα σκόπιμο να αναρτήσω στο Διαδίκτυο καταρχάς τις σελίδες αυτές, με τη βεβαιότητα ότι θα διαφωτίσουν και θα ωφελήσουν παρά πολύ όσους τις διαβάσουν και επιθυμούν να κατανοήσουν τη σημασία του πόνου στην βαθύτερη και γνησιότερη χριστιανική ερμηνεία του.
Ο λόγος λοιπόν στον π. Rosario στη σημερινή μακροσκελή αλλά ενδιαφέρουσα ανάρτηση:
----------------------------
Ορισμένοι φιλόσοφοι, μη χριστιανοί, μιλούν στα συγγράμματά τους πολύ θετικά για το θέμα του πόνου. Θα αναφερθώ στα χρόνια που διαμορφώθηκε η Καινή Διαθήκη και περιορίζομαι σαν παράδειγμα στον Ρωμαίο φιλόσοφο Λούκιο Α. Σενέκα, ο οποίος, Ισπανός την καταγωγή, έζησε περίπου στα χρόνια που έζησε και ο Ιησούς, δηλαδή το 4 π.Χ.- 65 μ. Χ.
Από τα έργα του αναφέρω μονάχα δυο στοχασμούς του:
Α) Ο πόνος αποτελεί μια δοκιμασία που ενεργεί θετικά πάνω στον άνθρωπο καθώς και πάνω στο χαρακτήρα του, διότι τον ωριμάζει, τον κάνει πιο δυνατό, πιο ανθρώπινο, πιο γενναιόδωρο και πιο γενναίο. Σαν το μονομάχο, που για να γίνει τέλειος αθλητής, χρειάζεται ν΄αντιμετωπίσει πολλές σκληρές μάχες.
Β) Ο Θεός μεταχειρίζεται τον πόνο, όπως ο γιατρός την εγχείρηση: «Εκείνο που στην αρχή μας κάνει και υποφέρουμε, στο τέλος, το ίδιο θα αποκαταστήσει και την υγεία μας» (Πρβ. De Providentia, 1,6 εξ. 5,9 εξ).
Ο Σενέκας είχε σπουδάσει φιλοσοφία στη Ρώμη, όπου είχε παρακολουθήσει τα μαθήματα των Στωικών και Πυθαγορείων Ελλήνων διδασκάλων. Κοινά στοιχεία αυτών των φιλοσοφικών σπουδών ήταν: Η μεγάλη πεποίθηση πως τα πάντα εξαρτώνται από ένα λογικό Νου, ο οποίος κανονίζει το κάθε τι, επομένως και το κακό και οι καταστροφές έχουν μια δικαιολογία, όπως για το Χρύσιππο, του κόσμου οι πληγές είναι αποτελέσματα μιας λογικής δραστηριότητας, σαν το πριονίδι που αφήνει πίσω της η δουλειά του μαραγκού.
Δεύτερο και επόμενο: Τίποτε δεν πρέπει να ταράξει την ψυχή του ανθρώπου, δηλαδή αν δεν μπορούμε να αποφύγουμε το άλγος, μπορούμε όμως να μην αισθανθούμε τη λύπη.
Τα βασικά συνθήματα των Στωικών ήταν: Αταραξία,-Απονία (Αναλγησία).
Η αρετή του αληθινού ανθρώπου είναι να διατηρεί τη γαλήνη και την ισορροπία του, όπως ένας ψύχραιμος στρατιώτης φέρεται στον πόλεμο.
“Seneca saepe noster…”, έλεγαν οι πρώτοι χριστιανοί (Τερτυλλιανός, “De anima”, 20). Ο Σενέκας πλησιάζει τόσο πολύ το πνεύμα του χριστιανισμού, ώστε συχνά φαίνεται σαν να είναι δικός μας. Πράγματι, τα σημεία επαφής είναι εντυπωσιακά και μερικοί επιστήμονες (A. Fleury, C. Albertin, P. Benoit… ) προσπάθησαν να τα μελετήσουν.
Όσον αφορά το θέμα του πόνου, αρκεί τώρα να κάνουμε ένα βήμα μπροστά, δηλαδή να τον μελετήσουμε μέσα από τα κείμενα της Αγίας Γραφής και ειδικά μέσα από τις επιστολές των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, που χρονολογούνται περίπου την ίδια εποχή με τα κείμενα του Ισπανού φιλοσόφου Σενέκα.
Το καύχημα του αποστόλου Παύλου
Ο Παύλος, ως Απόστολος του Χριστού, αντιμετώπισε στη ζωή του πολλές στενοχώριες και πολλές δοκιμασίες.
«24Πέντε φορές δέχθηκα από τους Ιουδαίους τη μαστίγωση των τριάντα εννιά κτυπημάτων, 25 τρεις φορές με ράβδισαν, μια φορά με λιθοβόλησαν, τρεις φορές ναυάγησα, πέρασα ένα μερόνυχτο ναυαγός στη θάλασσα. 26Αναρίθμητα ταξίδια, κίνδυνοι από ποτάμια, κίνδυνοι από ληστές, κίνδυνοι από τους ομογενείς, κίνδυνοι απ'τους εθνικούς, κίνδυνοι στην πόλη, κίνδυνοι στις ερημιές, κίνδυνοι στις θάλασσες, κίνδυνοι από ψευδαδέλφους, 27με κόπο και μόχθο, συχνά ξαγρυπνώντας, πεινώντας και διψώντας, στερούμενος πολλές φορές το φαγητό, στο κρύο και γυμνός». (Β! Κορ. 11,24-27).
Αφού τελειώσει μ΄αυτή την πανοραμική περιγραφή των δικών του δοκιμασιών, ο Παύλος προσθέτει τα εξής:
«Ευχαρίστως, λοιπόν, να καυχηθώ περισσότερο για τις αδυναμίες μου, ώστε να έρθει να κατοικήσει μέσα μου η δύναμη του Χριστού. 10Για τούτο, χαίρομαι για τις αδυναμίες μου, για τις ύβρεις, για τις ανάγκες, για τους διωγμούς και τις στενοχώριες που υποφέρω για το Χριστό. Πράγματι, τότε που είμαι αδύναμος, τότε είμαι δυνατός»(Β! Κορ. 12, 9-10).
Ας εξετάσουμε, όμως, από πιο κοντά τα λόγια του Αποστόλου.
Α) Η χρήση του ρήματος «καυχώμαι» από τον Απόστολο Παύλο.
Το ρήμα «καυχώμαι» είναι σχετικά σπάνιο μέσα στα κείμενα της Καινής Διαθήκης. Συνολικά το συναντάμε 37 φορές, αναφέρεται όμως 35 μέσα στις επιστολές του Αποστόλου Παύλου. Μας εντυπωσιάζει το εξής: το ρήμα αυτό επανέρχεται πολλές φορές σε σχέση με τις στενοχώριες του Αποστόλου, με την ασθένειά του, με την αδυναμία του. «30Αν πρέπει να καυχηθώ, θα καυχηθώ για όσα σχετίζονται με την αδυναμία μου» (Β! Κορ. 11,30).
Καυχώμαι σημαίνει είμαι περήφανος, νιώθω προνομιακά, νιώθω χαρά. Ο Χριστιανός βλέπει στον πόνο και στους διωγμούς και στις ταλαιπωρίες ένα λόγο για χαρά, για καύχηση. Γιατί όμως; Μήπως είναι μαζοχιστής;
Β) Καυχώμαι για να κατασκηνώσει μέσα μου η δύναμη του Χριστού.
Η εικόνα της σκηνής είναι όμορφη και βιβλική. Μας θυμίζει την πορεία του Θεού, μέσα στη σκηνή, μαζί με το νομαδικό Του λαό (Πρβ. Εξοδ. 26).
Ο Χριστός ανήκει στους νομάδες, η σκηνή του ονομάζεται «δύναμη». Όταν συναντήσει έναν άνθρωπο που υποφέρει διωγμούς και στενοχώριες, για χάρη του Χριστού, τότε μέσα σ΄αυτό τον άνθρωπο εγκαθιστά τη δύναμή Του!
Γ) Μόνο έτσι γίνεται κατανοητή η βαθιά σημασία του λογοπαίγνιου: «Όταν γαρ ασθενώ, τότε δυνατός ειμί.» (Β! Κορ. 12,10)
Μια τέτοια πρόταση σίγουρα θα είχε αντιμετωπιστεί με πολλή ειρωνεία από το ελληνορωμαϊκό περιβάλλον του Αποστόλου, όπου η δύναμη ταυτιζόταν με τα όπλα, με τις λεγεώνες του Αυτοκράτορα, με τα πλούτη και με τη θέλησή του.
Ακόμα και σήμερα, αν χρησιμοποιήσουμε αυτή τη φράση, κινδυνεύουμε να μας περάσουν για τρελούς.
Ο ίδιος ο Παύλος είχε συνειδητοποιήσει το πόσο ξάφνιαζε το ακροατήριό του η πρόταση αυτή, που ήταν πέρα από κάθε ανθρώπινη λογική. Γι΄αυτό, σα να ήθελε να προλάβει την ειρωνεία των ανθρώπων, πρόσθετε: «Γέγονα άφρων καυχώμενος.» (Β! Κορ. 12,11)
Δ) Ο Απόστολος ευλογεί το Θεό
Ο Παύλος ευλογεί το Θεό για όλες αυτές τις δοκιμασίες, διότι ξέρει πως ο Θεός δεν συμπεριφέρεται σαν ένας σαδιστικός τύραννος, αλλά σκορπά γύρω του χαρές και μια βαθιά παρηγοριά.
«3Ευλογητός ο Θεός και Πατέρας του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, ο πατέρας της ευσπλαχνίας και Θεός κάθε παρηγοριάς, 4αυτός που μας παρηγορεί σε κάθε θλίψη μας για να μπορούμε να παρηγορούμε όσους βρίσκονται σε κάθε είδους θλίψη, με εκείνη την παρηγοριά με την οποία παρηγορηθήκαμε και εμείς από το Θεό.» (Β! Κορ. 1,3-4)
Η λέξη-κλειδί που κυριαρχεί σ΄όλη αυτή τη θαυμάσια ευλογία, είναι η παρηγοριά.
Στο πρωτότυπο κείμενο έχουμε τη λέξη παράκλησις από το ρήμα παρακαλώ, που βρίσκεται και στους μακαρισμούς του Ιησού: «Μακάριοι οι πενθούντες, ότι παρακληθήσονται.»
Σήμερα το ρήμα παρακαλώ εκφράζει μόνο μια ευγενική ευχή, ή μια απάντηση. Στη γλώσσα της Βίβλου, προπαντός όταν αναφέρεται στο Θεό, σημαίνει την ενέργεια του Θεού που επεμβαίνει κάθετα σε μια άθλια κατάσταση, για να δημιουργήσει την ειρήνη, τη χαρά, την ελπίδα. Αυτή η ενέργεια ζωντανεύει τον άνθρωπο, του δίνει δύναμη, θάρρος, και δυνατότητες εντελώς καινούργιες. Με άλλα λόγια, η παρηγοριά του Θεού δεν είναι απλά λόγια αλλά δύναμη.
Πρέπει να υπογραμμίσουμε πως ο σκοπός αυτής της παρηγοριάς, όπως παρουσιάζεται από τον Απόστολο Παύλο, δεν περιορίζεται στο να είναι ο χριστιανός ευτυχισμένος, αλλά η παρηγοριά μεταδίνεται από τον ένα στον άλλο. Το φως του Θεού γίνεται και φως για τους άλλους: «Για να μπορούμε κι εμείς να παρηγορούμε τους άλλους σε οποιαδήποτε θλίψη τους.»
Η αλληλεγγύη και η συμπαράσταση στον πόνο των άλλων γίνεται αποτελεσματική μόνο εν εμείς έχουμε περάσει από τις ίδιες δοκιμασίες κι έχουμε αποκτήσει μια προσωπική εμπειρία της βοήθειας και της συμπαράστασης του Θεού μας.
Πράγματι, μόνο τότε θα μπορέσουμε να γίνουμε μάρτυρες, με όλο το κύρος της δικής μας ζωής.
Ο Απόστολος Παύλος πάει ακόμη βαθύτερα, για να δώσει μια εντελώς χριστολογική βάση σε όσα μας είπε: «…Ότι καθώς περισσεύει τα παθήματα του Χριστού εις ημάς, ούτως δια Χριστού περισσεύει και η παράκλησις ημών.» (Β! Κορ. 1,5)
Αυτό αποτελεί μια καινοτομία του χριστιανισμού! Έχουμε εδώ ένα σαφέστατο παραλληλισμό (καθώς…ούτως): Από τη μια τα παθήματα του Χριστού, από την άλλη η παρηγοριά, με κοινό παρανομαστή το ρήμα «περισσεύω».
Όταν ο Απόστολος αντιμετώπιζε θλίψεις, κινδύνους, δοκιμασίες, τότε αντιλήφθηκε πως δεν είχε να κάνει απλά και μόνο με τις δικές του προσωπικές υποθέσεις, αλλά «…περισσεύει τα παθήματα του Χριστού εις ημάς…»
Ανάμεσα στα Πάθη και στο θάνατο του Χριστού και το δικό μας προσωπικό πόνο υπάρχει μια βαθιά συνέχεια, μίμηση και συνεργασία. Ο αγώνας συνεχίζεται. Ο μαθητής αναλαμβάνει το Σταυρό και συνεχίζει το σωτήριο έργο του Διδασκάλου, έτσι ώστε τα παθήματά Του να ξεπερνούν τα όρια του ιστορικού χρόνου που πέθανε ο Χριστός και να συνεχίζονται στη κάθε εποχή της ιστορίας του ανθρώπου.
Ο Ιταλός συγγραφέας Mario Pomilio, έχοντας αυτά στο νου του, έγραψε το περίφημο βιβλίο του: “Il quinto Evangelio” (1975), δηλαδή «Το Πέμπτο Ευαγγέλιο»
Εκδότες, ερευνητές, ερμηνευτές, επιστήμονες πληροφορούνται μια μέρα πως, εκτός από τα τέσσερα γνωστά Ευαγγέλια, υπάρχει κι ένα πέμπτο αυθεντικό Ευαγγέλιο, που κυκλοφορεί ανεπίσημα από αιώνες. Γίνονται, λοιπόν, αδιάκοπες προσπάθειες και έρευνες για να βρεθεί το χειρόγραφο και να εκδοθεί. Μάταιος κόπος, δε βρέθηκε τίποτα. Τέλος μαθαίνουν πως το πέμπτο Ευαγγέλιο δεν τυπώθηκε ποτέ, ούτε θα τυπωθεί, διότι είναι το Ευαγγέλιο εκείνο, που οι Χριστιανοί, σε κάθε εποχή, «γράφουν» ζωντανά και αυθεντικά με την ίδια την ύπαρξή τους. Σ΄αυτό, λοιπόν, το πέμπτο Ευαγγέλιο, το δικό μας, «καθώς περισσεύει τα παθήματα του Χριστού, ούτως περισσεύει και η παράκλησις, η σωτηρία, η χαρά…»
Έτσι εξηγείται ο μακαρισμός του Χριστού: «Μακάριοι οι κλαίοντες νυν, ότι γελάσετε (Λκ. 6,21).
Ο Ιησούς δεν υπόσχεται μια μελλοντική αποζημίωση, που θα πληρώσει όσες θυσίες κάνω τώρα. Οι μακαρισμοί συνήθως χρησιμοποιούν τον μέλλοντα για να δείξουν την πραγματικότητα, όπως τη βλέπει ο Θεός. Πράγματι, για το Θεό το παρόν και το μέλλον συμπίπτουν.
«Χάρις παρά Θεώ» (Α! Πετρ. 2,20)
Από την παρηγοριά στη χάρη το βήμα δεν είναι μεγάλο. Στα χρόνια του αυτοκράτορα Νέρωνα (54-68 μ. Χ.), την τελευταία δεκαετία του Σενέκα, έγιναν οι μεγάλοι διωγμοί εναντίον των Χριστιανών. Και τι δεν υπομείνανε οι πρώτοι αυτοί Χριστιανοί: βάσανα, μαρτύρια, αδικίες, κατατρεγμούς, εξορίες κ.λ.π.
Ο Απόστολος Πέτρος γράφει την πρώτη του επιστολή, με σκοπό να τους ενθαρρύνει. Γράφει, λοιπόν, για τους χριστιανούς της Διασποράς, που βρίσκονται διασκορπισμένοι στον Πόντο, τη Γαλατία, την Καππαδοκία, την Ασία, και τη Βιθυνία (1,1). Τους προτρέπει, λοιπόν, ως εξής: «6Για το λόγο αυτό είσθε γεμάτοι αγαλλίαση, έστω και αν τώρα χρειασθεί να λυπηθείτε λίγο από ποικίλους πειρασμούς. 7Έτσι η γνησιότητα της πίστεώς σας, που είναι πολυτιμότερη από το χρυσάφι, που αν και χάνεται δοκιμάζεται όμως με τη φωτιά, να βρεθεί άξια για έπαινο και δόξα και τιμή κατά τη φανέρωση του Ιησού Χριστού…» (Α! Πετρ. 1,6-7)
Αν το χρυσάφι, που είναι μέταλλο, δοκιμάζεται με τη φωτιά για να λάμψει περισσότερο, πόσο μάλλον οι χριστιανοί πρέπει να δοκιμαστούν για να λάμψει η πίστη τους, που είναι πολυτιμότερη από το χρυσάφι.
Πολλοί, όμως, θα διερωτηθούν: Γιατί αδίκως; Αφού είμαστε αθώοι, αφού δεν προσβάλαμε ή δε ζημιώσαμε κανένα;
Ο Απόστολος Πέτρος απαντά λέγοντας: «…Ποια αξία έχει το να δέχεστε με υπομονή ραπίσματα για κακό που έχετε κάνει; Αν όμως κάνετε το καλό και υποφέρετε, η υπομονή σας είναι χάρη ενώπιον του Θεού» (Α! Πετρ. 2,20).
«Τούτο χάρις παρά Θεώ», προηγουμένως είχε χρησιμοποιήσει την ίδια έκφραση, λέγοντας: «Τούτο γαρ χάρις, ει δια συνείδησιν Θεού υποφέρει τις λύπας, πάσχων αδίκως» (Α! Πετρ. 2,19).
Επανειλημμένως, λοιπόν, ο πόνος του αθώου χαρακτηρίζεται ως «χάρις παρά Θεώ». Δεν είναι ούτε τυφλή μοίρα, ούτε τιμωρία, ούτε επιτακτική ανάγκη της ζωής, αλλά απλά είναι μια χάρη, είναι ένα απόρρητο δώρο του Θεού, που ενώνει στενά τον άνθρωπο με το παράδειγμα του Χριστού.
«…Προς το σκοπό αυτό έχετε καλεστεί, καθόσον και ο Χριστός έπαθε προς χάρη σας και σας άφησε παράδειγμα, για να ακολουθήσετε τα ίχνη του…» (Α! Πετρ. 2,21 εξ.).
Το βασικό κάλεσμα του κάθε μαθητή είναι ν΄ακολουθήσει τα ίχνη του Χριστού, που «βάσταξε τις αμαρτίες μας, στο σώμα του, πάνω στο ξύλο…» (Α! Πετρ. 2,24).
π. ROSARIO SCOGNAMIGLIO
Και για την επιμέλεια της ανάρτησης:
Πέτρος Ανδριώτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου